Οι πολιτικοί πρόσφυγες της Αετομηλίτσας, ένα μικρό βλαχοχωριό στο Γράμμο, ζούσαν εδώ και δεκαετίες με ένα στίγμα – τους αποκαλούσαν “Αλβανούς”. Ένας χαρακτηρισμός που φέρει υποτιμητική έννοια και χρησιμοποιούταν για να τους περιγελούν και να τους απομονώσουν. Οι παλιννοστήσαντες πολίτες ήταν Έλληνες εκτοπισμένοι από τον εμφύλιο πόλεμο και επέστρεψαν στις πατρογονικές τους περιοχές μετά από περίπου 15 χρόνια. Παρόλο που αποδείχθηκε ότι όχι όλοι ήταν κομμουνιστές, ο χαρακτηρισμός παρέμεινε και οι πολίτες αυτοί είχαν να αντιμετωπίσουν την κριτική και τον κοινωνικό διαχωρισμό
Ο καθηγητής λαογραφίας Βασίλης Νιτσιάκος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αετομηλίτσα, μας “ξεναγεί” στη ζωή της κοινότητας και στις επιπτώσεις του εμφυλίου πολέμου. Αποκαλύπτει ότι οι πολιτικοί πρόσφυγες επέστρεψαν στη γη τους με μεγάλο πόνο και φτώχεια, αφού έπρεπε να ξαναχτίσουν τη ζωή τους από την αρχή. Παρόλα αυτά, η κοινότητα αποφάσισε να τους υποδεχθεί και να τους αποδεχθεί ως χωριανούς, αλλά ο διαχωρισμός εξακολούθησε να υφίσταται. Οι πολίτες που γύρισαν από την προσφυγιά ονομάστηκαν “Αλβανοί” από τους υπόλοιπους και αυτός ο όρος είχε υποτιμητική σημασία
Ο καθηγητής Νιτσιάκος αναφέρει επίσης την κοινωνικοοικονομική διαφοροποίηση που επήλθε με την επιστροφή των προσφύγων, καθώς όσοι είχαν επιστρέψει έπρεπε να ξεκινήσουν από την αρχή με λίγα πρόβατα. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η κατάσταση εξισορροπήθηκε και η κοινότητα έλαβε βοήθεια από την πολιτεία με δάνεια και άλλες χρηματοδοτήσεις. Ωστόσο, ορισμένοι από τους παλιννοστήσαντες αλλάξανε επάγγελμα και παρέμειναν στον κάμπο, προκαλώντας μια διάκριση εντός της κοινότητας
Παράλληλα, ο καθηγητής αναφέρεται και στην γλώσσα της κοινότητας, τη βλάχικη γλώσσα, που εξακολουθεί να μιλιέται από τους πιο μεγάλους. Παρότι η γλώσσα αυτή δεν ήταν ποτέ απαγορευμένη, υπήρχε μια κατεύθυνση όχι να μην τη μιλάνε. Ωστόσο, σήμερα υπάρχει μια επιστροφή στη γλώσσα και οι νεότεροι άρχισαν να μιλούν βλάχικα. Παρά τις δυσκολίες στη διατήρηση της γλώσσας, ο καθηγητής προσπαθεί να τη διατηρήσει ζωντανή και να την μεταδώσει.μας αποκαλύπτει επίσης τις προκαταλήψεις και τις επιθέσεις που αντιμετώπισε ο καθηγητής Νιτσιάκος λόγω της δράσης του. Η ακροδεξιά κατηγόρησε το Θερινό Σχολείο που οργάνωνε για δεκαετίες και τον ίδιο για την προώθηση του γλωσσικού πλουραλισμού. Παρά τις επιθέσεις, όμως, ο καθηγητής παραμένει αφοσιωμένος στην προώθηση της γνώσης και της κατανόησης
Η ιστορία της Αετομηλίτσας και των πολιτικών προσφύγων της μας διδάσκει ότι οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα μπορούν να υπερνικηθούν. Αρκεί να έχουμε ανοιχτά μυαλά και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που μας παρέχονται για γνώση και κατανόηση. Η Αετομηλίτσα μας δίνει ένα σημαντικό μάθημα για το πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τις διαφορές και να ζήσουμε αρμονικά ως κοινωνία.
