Ένα συνηθισμένο μενού μας καθοδηγεί στο τι να προτιμήσουμε σε ένα εστιατόριο. Ωστόσο, ένα εντελώς καινοτόμο “μενού ντοπαμίνης” μπορεί να αποδειχθεί αξιοσημείωτο για ανθρώπους με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Η ιδέα πίσω από το “μενού ντοπαμίνης” ή αλλιώς dopamenu, είναι να επιτρέπει σε αυτά τα άτομα να σχεδιάσουν τη δική τους λίστα δραστηριοτήτων βασισμένοι σε αυτό που απολαμβάνουν, όταν αισθάνονται την ανάγκη για διέγερση, αλλά δεν γνωρίζουν τι ακριβώς να κάνουν.
Αυτό το πρωτοποριακό “μενού ντοπαμίνης” εμπνέεται από ένα βίντεο που ανέβηκε στο YouTube και περιλαμβάνει ό,τι χρειάζεται για ένα ευχάριστο γεύμα: ορεκτικά, κυρίως πιάτο, συνοδευτικά και επιδόρπια. Τα ορεκτικά είναι δραστηριότητες που μπορούν να πραγματοποιηθούν γρήγορα και προσφέρουν άμεση ευχαρίστηση. Τα κύρια πιάτα απαιτούν περισσότερο χρόνο για να ολοκληρωθούν, αλλά το αποτέλεσμά τους είναι πιο ικανοποιητικό. Τα συνοδευτικά μπορούν να συνδυαστούν με λιγότερο ευχάριστες δραστηριότητες, προκειμένου να τις κάνουν πιο ευχάριστες. Τα επιδόρπια, από την άλλη πλευρά, προσφέρουν απόλαυση, αλλά πρέπει να καταναλώνονται με μέτρο.
Η έννοια του μενού ντοπαμίνης βασίζεται στην πίστη ότι άτομα με ΔΕΠΥ έχουν χαμηλότερα επίπεδα ντοπαμίνης (ένας νευροδιαβιβαστής που επηρεάζει την ευχαρίστηση, τη μάθηση και την κίνηση) στον εγκέφαλό τους. Ως αποτέλεσμα, χρειάζονται περισσότερη διέγερση. Οι Colin Davidson, καθηγητής Νευροφαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο του Central Lancashire, και Claire Hutchinson, καθηγήτρια Πειραματικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Σκωτίας, εξηγούν πώς επηρεάζεται ο εγκέφαλος αυτών των ατόμων σε ένα άρθρο τους στο The Conversation.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο; Πολλές δραστηριότητες μπορούν να προκαλέσουν απελευθέρωση ντοπαμίνης, όπως πάρα πολλές από αυτές που συνήθως περιλαμβάνονται στο μενού της ντοπαμίνης όπως ένα επιτραπέζιο παιχνίδι ή ένα παζλ, μια επίσκεψη σε φίλους ή την οικογένεια, το παίξιμο μουσικού οργάνου ή το αγαπημένο τραγούδι, η μαγειρική, η γυμναστική και δοκιμάζοντας κάτι καινούριο. Ωστόσο, η ποσότητα της ντοπαμίνης που απελευθερώνεται και η διάρκεια της απελευθέρωσης εξαρτώνται από τη δραστηριότητα. Ορισμένες δραστηριότητες, όπως το τρέξιμο, μπορούν να προκαλέσουν συνεχή αύξηση της ντοπαμίνης σε χαμηλά επίπεδα για πολλές ώρες. Από την άλλη, η κατανάλωση ενός ζαχαρούχου ποτού προκαλεί υψηλή, αλλά προσωρινή αύξηση της ντοπαμίνης.
Ωστόσο, η συχνότητα μιας δραστηριότητας μπορεί να λειτουργήσει και εναντίον μας. Για παράδειγμα, οι παράνομες ουσίες, όπως η κοκαΐνη, που επηρεάζουν το φυσικό μας σύστημα ανταμοιβής, μπορούν να έχουν έντονη αρχική επίδραση στη ντοπαμίνη. Ωστόσο, έρευνες σε ζώα δείχνουν ότι η ανεκτικότητα στην κοκαΐνη αυξάνεται όσο πιο συχνά χρησιμοποιείται. Η ανοχή στην κοκαΐνη παρατηρείται επίσης σε ανθρώπους.
Μια δημοφιλής θεωρία για το ΔΕΠΥ είναι ότι οφείλεται σε μια ανισορροπία στο σύστημα ντοπαμίνης. Επομένως, τα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή αυτή είναι συνεχώς σε αναζήτηση σύντομων απελευθερώσεων ντοπαμίνης, οι οποίες είναι υψηλότερες κάτω από αυτές τις συνθήκες. Ερευνητές που αναλύουν την εγκεφαλική δραστηριότητα με τη χρήση τεχνικών απεικόνισης επιβεβαίωνουν αυτήν την πεποίθηση, αποδεικνύοντας ότι άτομα με ΔΕΠΥ έχουν χαμηλά επίπεδα στατικής ντοπαμίνης σε κατάσταση ηρεμίας και υψηλότερα επίπεδα διασταλτικής ντοπαμίνης κατά τη διάρκεια μιας εργασίας που απαιτεί προσοχή.
Επομένως, οι άνθρωποι με ΔΕΠΥ μπορούν να επιλέγουν δραστηριότητες που παρέχουν συνεχή, χαμηλή απελευθέρωση ντοπαμίνης, όπως η άσκηση, η κοινωνική δραστηριότητα και η ακρόαση μουσικής. Αντίθετα, δραστηριότητες που περιλαμβάνουν πρωτοτυπία ή γλυκιά λιχουδιά θα έχουν ελάχιστη επίδραση στα άτομα με ΔΕΠΥ, καθώς προσφέρουν μόνο μια σύντομη, παροδική έκρηξη ντοπαμίνης. Επισημαίνεται πως ακόμη και όσοι δεν πάσχουν από ΔΕΠΥ, η συμμετοχή σε μακροχρόνιες ευχάριστες δραστηριότητες θα έχει ουσιαστικά θετική επίδραση στην υγεία μας.
