Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου ένα εκπληκτικό βιβλίο με τίτλο “Μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου” του Βρασίδα Καραλή και αμέσως προκάλεσε μια σειρά σκέψεων. Κατά τη διάρκεια αυτής της ανάγνωσης, σκέφτηκα όχι μόνο τον κινηματογράφο αλλά και την ανθρώπινη κατάσταση γενικότερα. Με έναν παράξενο τρόπο, το βιβλίο αυτό με οδήγησε σε σκέψεις για το πόσο καλή μπορεί να είναι η αφοσίωση ενός ανθρώπου σε δύο τέχνες. Για μένα, η πρώτη από αυτές είναι σίγουρα η μουσική και η δεύτερη η λογοτεχνία. Αυτοί είναι δύο τεράστιοι κόσμοι που κανείς δεν μπορεί ποτέ να ισχυριστεί ότι έχει κατακτήσει πλήρως. Και αν καταφέρει να το ισχυριστεί, η πραγματικότητα θα τον πλησιάσει για να τον διαψεύσει. Προσωπικά, αποφάσισα να κινηθώ ανάμεσα σε αυτούς τους δύο κόσμους: ακούω μουσική και μετά τη διαβάζω, διαβάζω και μετά γράφω για αυτό που διάβασα. Αυτός ο κύκλος δεν έχει τέλος και δεν θα έχει ποτέ. Vita brevis…
Ο διαχρονικός κόσμος του ελληνικού κινηματογράφου
Αγαπώ επίσης τον κινηματογράφο. Πολύ. Ωστόσο, τον προσεγγίζω με έναν ερασιτεχνικό τρόπο. Πηγαίνω να δω τις ταινίες που με ενδιαφέρουν, χάνω κάποιες φορές, ενθουσιάζομαι, αλλά συνεχώς ξεχνάω. Ξεχνάω ονόματα σκηνοθετών, ηθοποιών, τίτλους έργων, σχεδόν τα πάντα. Μένουν στο μυαλό μου μόνο οι ταινίες και οι σκηνοθέτες που έχω αγαπήσει ιδιαίτερα. Είμαι ένας ερασιτέχνης. Ωστόσο, η αγάπη μου για τον ελληνικό κινηματογράφο είναι μεγάλη. Σε μεγάλο βαθμό, θεωρώ ότι αντικατοπτρίζει ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας και την εξέλιξη της κοινωνίας της. Αυτήν την προοπτική προσεγγίζει και ο Βρασίδας Καραλής στο βιβλίο του “Μια ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου”. Ο Καραλής, καθηγητής Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο του Sydney, γράφει στα αγγλικά και διατηρεί μια απόσταση από την Ελλάδα και τη γλώσσα της. Όπως αναφέρει ο ίδιος, “ο κινηματογράφος δίνει προτεραιότητα στην εικόνα και, ακόμα περισσότερο, στις ρευστές εικόνες του εφήμερου και του προσωρινού”. Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, ανακάλυψα ταινίες που έχω ήδη δει και ήθελα να ξαναδώ, αλλά και ταινίες που δεν είχα ποτέ δει. Αν κάποιος ακολουθήσει την πορεία αυτού του βιβλίου και παρακολουθήσει τις ταινίες γνωρίζοντας κάποια πράγματα για την εποχή και τις συνθήκες υπό τις οποίες δημιουργήθηκαν, θα αποκτήσει μια εποπτεία για την ελληνική κινηματογραφική παραγωγή. Προσωπικά, έχω κάποιες προτιμήσεις: λατρεύω τις “Κυρίες της αυλής” με τις υπέροχες ερμηνείες της Μαρίας Βαλσάμη, της Ελένης Αλεξανδράκη και του απίστευτου Παναγή Ηλιόπουλου, το “Κοροϊδάκι της δεσποινίδος” ξανά με τον Παναγή Ηλιόπουλο και την Ελένη Καρέζη, καθώς και τις “Χρωματικές της Ίριδος” του Γιάννη Παναγιωτόπουλου, τη “Πρωινή περίπολο” του Νίκου Νικολαΐδη, το “Αλδεβαράν” του Χρήστου Θωμόπουλου και πολλές άλλες. Επίσης, λατρεύω όλες τις ταινίες του Αλέξη Δαμιανού και του Σταύρου Τορνέ. Όλες τις ταινίες του Τάκη Κανελλόπουλου είναι επίσης αγαπημένες μου, και για αυτόν ο Καραλής κάνει μια ιδιαίτερη αναφορά στο βιβλίο του: “Το κινηματογραφικό βλέμμα του Κανελλόπουλου ήταν βαθιά ενδοσκοπικό, στραμμένο διαρκώς προς τη νοσταλγική ανάπλαση μιας χαμένης αθωότητας, σε αναζήτηση μιας κατάστασης χάριτος. Περιλάμβανε σχήματα λιτότητας, αινίγματα και ανεπίλυτα μυστήρια”. Πρέπει να παραδεχτώ ότι γνώρισα τον Κανελλόπουλο λίγο αργά. Μια μικρή αναφορά του Χρήστου Βακαλόπουλου στο “Αντί”, λίγο καιρό μετά τον θάνατό του, με έκανε να τον γνωρίσω περισσότερο: “Η ελληνική κινηματογραφική οικογένεια απέδειξε ότι δεν ήταν αξία του Τάκη Κανελλόπουλου, όπως απέδειξε ότι δεν ήταν αξία του Σταύρου Τορνέ. Τώρα, κάποιος πρωταγωνιστεί σε μια νέα ενωση ή γυρίζει το νέο τηλεοπτικό σποτ για το προϊόν του”. Αυτή η φράση αρκούσε. Ήταν μια περίεργη περίοδος στην Ελλάδα το 1991. Όχι μόνο για τον χώρο του κινηματογράφου. Ο Καραλής με έβαλε ξανά σε κίνηση. Ξαναδιάβασα κείμενα του Βακαλόπουλου, που παρακολουθούσα αρκετά την εποχή εκείνη. Έδωσα προσοχή στο πρόσφατο βιβλίο του Μιχάλη Μακρόπουλου “Το ποτάμι του χρόνου”, που έχει τον υπότιτλο “Μια ερωτική επιστολή προς την τέχνη του κινηματογράφου”. Στο υστερόγραφο του βιβλίου, ο Μακρόπουλος γράφει: “… σκέφτηκα ότι δεν είχα μιλήσει για το πέμπτο βασικό συστατικό του κινηματογράφου: τη μνήμη… Με τον αφηγηματικό του χρόνο, με το μοντάζ, μια ταινία είναι πιο κοντά στα όνειρα παρά στην καθημερινή πραγματικότητα. Και το όνειρο είναι πάντα μια ανάμνηση…”. Μια ανάμνηση! Μπορεί να ξεχνάω πολλά ονόματα και τίτλους, αλλά θυμάμαι σαφώς τις στιγμές που πρωτοείδα τις αγαπημένες μου ταινίες. Ίσως έχω ξεχάσει μερικές εικόνες, αλλά θυμάμαι μία-μία τις συναισθηματικές αντιδράσεις που μου προκάλεσαν…
