Η πρώτη επιστροφή των ανθρώπων από το διάστημα αποτέλεσε μια επιτυχία που ενθουσίασε τον κόσμο και τον έκανε να ονειρεύεται. Πίσω από τη ρομαντική αυτή εκδοχή των διαστημικών ταξιδιών, όμως, κρύβεται μια ιστορία που πρέπει να ξέρουμε και να θυμόμαστε. Μια ιστορία που μας δείχνει πολλά για την αντίληψή μας για την αξία της ζωής των ζώων και πώς αυτή εξελίχθηκε μέσα σε λίγα χρόνια.
Η ιστορία αυτή αφορά τη Λάικα, ένα αδέσποτο σκυλάκι μείγμα χάσκι-spitz, που βρίσκονταν στους δρόμους της Μόσχας. Η Λάικα ήταν ένα από τα πρώτα ζώα που ταξίδεψαν στο διάστημα και μπήκαν σε τροχιά γύρω από τη γη. Αλλά η τραγική ιστορία της Λάικα είναι γνωστή: πέθανε από υπερθέρμανση μετά την εκτόξευση, δείχνοντας την αυτοθυσία της στην υπηρεσία της επιστήμης.
Η Λάικα βίωσε την τρομοκρατημένη ανησυχία κατά την επιβίβασή της στο δεύτερο διαστημικό σκάφος της Σοβιετικής Ένωσης, το Σπούτνικ 2. Κατά τη διάρκεια της εκτόξευσης, παρουσίασε έντονη ταχυκαρδία και ταχύπνοια. Η θάνατός της λόγω έλλειψης τεχνολογίας για την επιστροφή της στη γη ήταν αναπόφευκτη. Η Λάικα, που αρχικά λεγόταν Κουντριάβκα (Μικρή Σγουρομάλλα), αφού γαβγίζει κατά τη διάρκεια της παρουσίασής της στο ραδιόφωνο, πήρε το όνομα Λάικα (αυτή που γαβγίζει). Με ιατρικές συσκευές στο σώμα της, η Λάικα δοκιμάστηκε για την αντοχή της στις συνθήκες του διαστήματος.
Η ιστορία της Λάικα δείχνει πόσο περιορισμένη ήταν η αντίληψη μας για την αξία της ζωής των ζώων. Στη δεκαετία του 1950, η χρήση ζώων στα διαστημικά προγράμματα θεωρήθηκε αναγκαία για να διαπιστωθούν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν στους ανθρώπους να επιβιώσουν στο διάστημα. Οι αντιδράσεις κατά της εκτόξευσης της Λάικα και της χρήσης ζώων στα διαστημικά προγράμματα είναι αντιπροσωπευτικές της εποχής. Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι καθημερινά χιλιάδες ζώα υποφέρουν ή πεθαίνουν υπό άθλιες συνθήκες για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες μας.
Σήμερα, η ιστορία της Λάικα συνεχίζει να μας συγκινεί και να μας προβληματίζει. Καλλιτέχνες, συγγραφείς και σκηνοθέτες εμπνέονται από αυτήν, δημιουργώντας έργα που τιμούν τη μνήμη της. Είναι σίγουρο ότι η Λάικα κατέχει θέση στη συλλογική μνήμη και ποπ κουλτούρα, και αντιμετωπίζουμε αναπόφευκτα τα ηθικά ερωτήματα που μας θέτει: Μέχρι πού μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος για να επιτύχει τους στόχους του; Ποια είναι η πραγματική αξία της ζωής ενός ζώου; Ποιος έχει το δικαίωμα να την καθορίζει; Και πόσο αλλάζει η αντίληψή μας για την αξία της ζωής των ζώων με τον καιρό;
Ας μην ξεχνάμε την ιστορία της Λάικα και τις ενδεχόμενες συνέπειές της. Όπως λέει και ο Ναζίμ Χικμέτ: “Για μένα, το πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει, είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε.” Αφήνουμε ανοικτά τα ερωτήματα και σκεφτόμαστε τη Λάικα, τον Albert I και II, και όλα τα άλλα ζώα που έχουν θυσιαστεί στο όνομα της επιστήμης και της ανθρώπινης προόδου.
