«ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΔΕΝ φέρνει καμία διδαχή»: Αυτή είναι μια δήλωση που συναντάμε με έκπληξη στα πρώτα κεφάλαια ενός καινούργιου βιβλίου με τίτλο “Το Ολοκαύτωμα: Μια ημιτελής ιστορία”, γραμμένο από τον Νταν Στόουν, διευθυντή του Ινστιτούτου Ερευνών για το Ολοκαύτωμα στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Παρόλη την έκπληξη, ο Στόουν κάνει αυτό που αναμένεται από έναν συνειδητό ιστορικό: αγνοεί τα αφηγηματικά κλισέ και προσπαθεί να απομυθοποιήσει. Μια από τις αιτίες που το Ολοκαύτωμα δεν μας διδάσκει κάτι είναι ότι έχουμε μια παραμορφωμένη αντίληψη για το τι έγινε πραγματικά. Οι πολιτισμικές απεικονίσεις σε βιβλία και ταινίες συνήθως αποφεύγουν την δυσάρεστη πολυπλοκότητα υπέρ του “δράματος του τραύματος”, όπως το χαρακτηρίζει ένας κοινωνιολόγος. Όπως αναφέρει ο Στόουν στο βιβλίο του, η “υπερβολική ευαισθητοποίηση για το Ολοκαύτωμα έχει οδηγήσει σε εξηρτημένο και καταχρηστικό χειρισμό του”. Αυτό το επιχείρημά του είναι ιδιαίτερα επίκαιρο. Σημαντικοί ιστορικοί έχουν κατηγορήσει την “μνήμη του Ολοκαυτώματος” για την παρερμηνεία της ως δικαιολογία για τις βομβαρδιστικές επιθέσεις του Ισραήλ στη Γάζα μετά τις επιθέσεις της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2007. Ωστόσο, το βιβλίο του Στόουν ολοκληρώθηκε πριν τα γεγονότα των τελευταίων μηνών και, εκτός από ένα αποκλείοντο κεφάλαιο για το παρόν, επικεντρώνεται κυρίως στο παρελθόν.
Ο ιστορικός Σολ Φρίντλαντερ έχει περιγράψει τον ναζισμό ως “τον χειρισμό γραφειοκρατικών μέτρων για την επιβολή μαγικών πεποιθήσεων”. Παρόλο που οι Ναζί υιοθέτησαν την ορολογία της επιστήμης, συχνά παραπλανούν την κοινή γνώμη με τον “φυλετικό μυστικισμό” και μια αντιπάθεια προς την διανόηση. Ο Στόουν θέλει να απελευθερώσει τα γεγονότα της ιστορικής έρευνας από τις σωρευμένες κλισέ παρεκκλίνοντας από την κυρίαρχη αφήγηση της “βιομηχανικής γενοκτονίας”. Γι ‘αυτό, προσφέρει μια συνοπτική και προσιτή ιστορία που επεκτείνεται πέρα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σχεδόν τα μισά από τα έξι εκατομμύρια θύματα του Ολοκαυτώματος πέθαναν από την πείνα στα γκέτο ή εκτελέσθηκαν σε μαζικές εκτελέσεις στην ανατολική Ευρώπη. Πριν από την Νύχτα των Κρυστάλλλων, τον Νοέμβριο του 1938, οι Εβραίοι δεν είχαν υποστεί μεγάλης κλίμακας σωματική βία στην Γερμανία. Ο Στόουν επισημαίνει ότι οι οδηγίες των Ναζί για τις πογκρόμ έδειχναν μια “περίεργη προσκόλληση σε μια μικροαστική ηθική”, όπως αναφέρεται σε ένα έγγραφο που έδωσε μια διαταγή σύμφωνα με την οποία “οι επιχειρήσεις και τα διαμερίσματα που ανήκουν σε Εβραίους μπορούν να καταστραφούν αλλά όχι λεηλατηθούν”. Αυτό το γραφειοκρατικό θηλειακό είναι ένα άλλο κομμάτι της ιστορίας που αφηγείται ο Στόουν. Αφού τους αφαιρέθηκε η γερμανική υπηκοότητα το 1935, οι Εβραίοι της χώρας περιορίστηκαν μέσω μιας πληθώρας εξευτελιστικών νόμων. Τους απαγορεύτηκε να έχουν γραφομηχανές, μουσικά όργανα, ποδήλατα, ακόμη και κατοικίδια ζώα. Η ποικιλία των διώξεων ήταν απίστευτη. Ήταν επίσης ανατριχιαστικά αλλοιωτική, πείθοντας ορισμένους νόμιμους εβραίους ότι η συμμόρφωσή τους θα διασφάλιζε την επιβίωσή τους. Ο ιστορικός Σολ Φρίντλαντερ έχει περιγράψει τον ναζισμό ως “τον χειρισμό γραφειοκρατικών μέτρων για την επιβολή μαγικών πεποιθήσεων”. Παρόλο που οι Ναζί υιοθέτησαν την ορολογία της επιστήμης, συνέχισαν να επιδίδονται στον “φυλετικό μυστικισμό” και απέχθεια προς την διανόηση. Η Διάσκεψη του Βάνζεε στις 20 Ιανουαρίου 1942, όπου οι Ναζί αξιωματούχοι συνέλαβαν τα σχέδια τους για την “τελική λύση του εβραϊκού προβλήματος στην Ευρώπη”, σήμανε την στροφή από τις “ad hoc” δολοφονίες στο “συστηματοποιημένο” τους εκτέλεση. Τον Μάρτιο του 1942, η “80-85% των θυμάτων του Ολοκαυτώματος ήταν ακόμη στην ζωή”. Έντεκα μήνες αργότερα, το “80% των θυμάτων του Ολοκαυτώματος είχαν ήδη πεθάνει”. Ο Στόουν δεν παραγνωρίζει την ευθύνη της Γερμανίας, αλλά υποστηρίζει ότι εστιάζοντας αποκλειστικά στους Γερμανούς χάνουμε την ευρύτερη εικόνα. Αποκαλεί το Ολοκαύτωμα ένα “έγκλημα που πραγματοποιήθηκε σε ολόκληρη την ήπειρο”, περιλαμβάνοντας “μια σειρά από αλληλένδετες τοπικές γενοκτονίες που εκτελέστηκαν υπό την αιγίδα ενός μεγάλου σχεδίου”. Αυτή η ευρύτερη οπτική γεγονότων μας δείχνει ότι δεν ήταν απαραίτητο να υιοθετήσουμε το μεσσιανικό και μυστηριακό αντισημιτικό κλίμα της Γερμανίας για να συμμετάσχουμε στο Ολοκαύτωμα – συχνά αρκούσε οι γραφειοκρατικές αδυναμίες και η επιθυμία να “προσαρμοστεί” κανείς στις συνθήκες. Ένα από τα μεγαλύτερα μαζικά σφαγιασμένα λαού έλαβε χώρα στη Μπογκντάνοβκα, σε ένα έδαφος που βρισκόταν υπό την ρουμανική διοίκηση της Υπερδνειστερίας, όπου σε λιγότερο από ένα μήνα σκοτώθηκαν 48.000 Εβραίοι. Ακόμα και η υπενθύμιση του ρόλου που έπαιξαν οι μη Γερμανοί στο Ολοκαύτωμα έχει προκαλέσει αντιδράσεις σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπου ακροδεξιά κινήματα αρνούνται οποιαδήποτε μορφή ευθύνης. Στην Πολωνία, αυτή η μορφή εθνικιστικής άρνησης προστατεύεται από νόμο. Όπως αναφέρει ο Στόουν, δύο ιστορικοί του Ολοκαυτώματος έχουν αντιμετωπίσει ποινικές δίωξεις επειδή παραβίασαν έναν νόμο του 2018 που καθιστά παράνομο το να υπονοείς ότι οι Πολωνοί ήταν συνένοχοι στη δολοφονία των Εβραίων. “Η επιλεκτική μνήμη του Ολοκαυτώματος υπηρετεί την ποινικοποίηση της ίδιας της επιστήμης”, σημειώνει ο Στόουν. Στη Γερμανία, οι κανονισμοί για το πώς θα μνημονεύεται το Ολοκαύτωμα είναι τόσο περιοριστικοί, που οποιαδήποτε κριτική του Ισραήλ συνδέεται αυτόματα με την αντισημιτική. Ο Στόουν πιστεύει ότι μια τέτοια αντίληψη οδηγεί στην ισοπέδωση των Εβραίων με το Ισραήλ – κάτι που πράττουν τόσο οι ακραίοι σιωνιστές όσο και οι ακραίοι αντισιωνιστές – αποκλείοντας έτσι τη δυνατότητα κάθε συζήτησης σχετικά με τη μεταχείριση των Παλαιστινίων από το Ισραήλ. Ο Στόουν δεν πιστεύει στην εκπαίδευση, αλλά πιστεύει ότι η ιστορία του Ολοκαυτώματος λειτουργεί ως προειδοποίηση. Το Ολοκαύτωμα δεν έχει να κάνει με κάτι τόσο αόριστο όπως ο “μισαλλόδοξος” ή ακόμα και ο “μίσος”, γράφει, αλλά με την πολιτική και το κράτος. Με την απόλυτη υποστήριξη των συντηρητικών ελίτ που επιθυμούσαν απλώς να διατηρήσουν την εξουσία, οι Ναζί ήταν σε θέση να γίνουν η κυβέρνηση. Σήμερα, με την ανοδική πορεία της ριζοσπαστικής δεξιάς στην Ευρώπη και αλλού, γράφει ο Στόουν, “ο φασισμός μπορεί να μην έχει ακόμη καταλάβει την εξουσία, αλλά ήδη κτυπά την πόρτα μας”. Με πληροφορίες από την εφημερίδα The New York Times.
