Το καλοκαίρι του 479 π.Χ. (ή μήπως την 27η Αυγούστου του ίδιου έτους;), οι Έλληνες ανακτούν μια σπουδαία νίκη εναντίον των Περσών στην πεδιάδα των Πλαταιών, απαλλάσσοντας οριστικά την ελληνική χερσόνησο από την απειλή της Περσικής επέλασης. Ο Περσικός στρατός, υπό την ηγεσία του Μαρδονίου, είχε διαμείνει στη Θεσσαλία τον χειμώνα και σχεδίαζε να επανεισβάλει στην Αθήνα την άνοιξη του 479 π.Χ. Πριν όμως ξεκινήσει αυτή την επίθεση, ο Μαρδόνιος έστειλε τον υφιστάμενό του και επίβουλο βασιλιά της Μακεδονίας, Αλέξανδρο Α’, στην Αθήνα με ειρηνικές προτάσεις. Πρότεινε στους αθηναίους να συμμαχήσουν με τους Πέρσες, με την υπόσχεση ότι αυτός θα ανοικοδομήσει την κατεστραμμένη πόλη και τους ναούς της, ενώ θα τους καταρτίσει και ως ηγέτες της Ελλάδας. Οι Αθηναίοι βρέθηκαν σε μια απεργία καταστάσεων, αφού μετά την μνημείωδη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ., είχαν βρει την πόλη και τους ναούς της κατεστραμμένα. Παράλληλα, οι Σπαρτιάτες, φοβούμενοι ότι οι Αθηναίοι θα παρασυρθούν από τις προτάσεις του Μαρδονίου και θα προδώσουν την ελληνική αυτονομία, απέστειλαν κι αυτοί πρέσβεις ώστε να πείσουν τους Αθηναίους να μην αποδεχθούν τις προτάσεις του Μαρδονίου. Οι Αθηναίοι τότε ανέδειξαν την ηθική και την αξιοπρέπειά τους. Ανέθεσαν στον Αριστείδη να δώσει την κατάλληλη απάντηση στις δύο αντιπροσωπείες. Στον Αλέξανδρο απάντησε με τα εξής λόγια: “Όσο ο ήλιος κινείται στον ουρανό, οι Αθηναίοι δεν θα συμμαχήσουν με τους Πέρσες. Εμείς έχουμε ελπίδα στους θεούς μας, που οι Πέρσες μολύνανε και κατέστρεψαν τα ιερά και τα αγάλματά μας, και γι’ αυτό θα συνεχίσουμε να πολεμάμε για την ελευθερία μας”. Στους Σπαρτιάτες απάντησε με αυτά τα λόγια: “Δεν υπάρχει ούτε αρκετό χρυσάφι στον κόσμο, ούτε τόσο πλούσιες χώρες, που θα μας πείθανε να προδώσουμε την πατρίδα μας και να γίνουμε φίλοι των Περσών. Προχωρήστε αμέσως να μας βοηθήσετε, γιατί ο Μαρδόνιος θα έρθει εναντίον μας γρήγορα”
Όταν ο Μαρδόνιος έμαθε για την απόρριψη των προτάσεών του, ξεκίνησε αμέσως από τη Θεσσαλία, πέρασε στην Αττική, που κατέλαβε και λεηλάτησε. Στη συνέχεια, μετά από την άδεια της Αθήνας, που είδε ξανά ερήμηνη, κατέστρεψε ό,τι είχε απομείνει από την προηγούμενη καταστροφή και επέστρεψε για να στρατοπεδεύσει στην Βοιωτία. Οι Έλληνες, με τον βασιλιά της Σπάρτης, Παυσανία, στην ηγεσία και την καθοριστική συμμετοχή των Αθηναίων υπό τον Αριστείδη, αρχικά φοβήθηκαν και παρουσιάστηκαν στην προσταύρωση του Κιθαιρώνα. Ο Μαρδόνιος έστειλε τα ιππεία του να τους επιτεθούν, αλλά οι Έλληνες απέκρουσαν την επίθεση και σκότωσαν τον αρχηγό του Μασίστιο. Αυτό το γεγονός τους έδωσε θάρρος και τους οδήγησε να κατέβουν στην πεδιάδα κοντά στις Πλαταιές και να στρατοπεδεύσουν απέναντι από τους Πέρσες. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Αλέξανδρος Α’, μετά από μια μυστική συνάντησή του με τους αθηναίους στρατηγούς πριν τη μεγάλη μάχη, παρείχε στους Έλληνες πολύτιμες πληροφορίες για τις πολεμικές ετοιμασίες των Περσών. Παρουσιάστηκε ως γνήσιος Έλληνας, που κατέβαινε από αιώνες και αφέθηκε να γνωρίσουν ότι δεν θέλησε ποτέ να δει την πατρίδα του να πέφτει από την ελευθερία της στη δουλεία. Ο αγώνας στην πεδιάδα των Πλαταιών ήταν επικίνδυνος (την 27η Αυγούστου 479 π.Χ. κατά μιαν άλλη άποψη), και οι Πέρσες υπέστησαν μεγάλη ήττα. Ο πλήρης στρατός του Μαρδονίου αποτινάχθηκε και διαλύθηκε, ενώ ο ίδιος σκοτώθηκε από μια πέτρα που του πέταξε ο Σπαρτιάτης Αρίμνηστος και τον βρήκε στο κεφάλι. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, από τους 300.000 Πέρσες και ελληνικούς συμμάχους τους, μόνο 40.000 κατάφεραν να διαφύγουν και να εγκαταλείψουν την ελληνική επικράτεια με επικεφαλής τον Αρτάβαζο. Από τους 110.000 Έλληνες, έπεσαν 1.360 στρατιώτες στο πεδίο της μάχης και έθαψαν με μεγάλη τιμή στον τόπο τους. Οι Έλληνες μοίρασαν τα πλούτη που συνέλαβαν στις Πλαταιές ανάμεσά τους, αφού αφιέρωσαν μεγάλο μέρος από αυτά στους θεούς. Μετά τη νίκη τους, οι Έλληνες τιμώρησαν τους Θηβαίους που είχαν συνεργαστεί με τους Πέρσες και διέλυσαν τη Βοιωτική Ομοσπονδία, στην οποία η Θήβα είχε ηγετική θέση. Η απώθηση και η εξάλειψη της δεύτερης περσικής εισβολής (480-479 π.Χ.) αντιπροσωπεύουν ένα γεγονός από μεγάλη σημασία για τον ελληνικό κόσμο, αλλά και για τον κόσμο γενικότερα. Οι ελληνικές πόλεις εξασφάλισαν την ελευθερία τους, που αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική, πολιτική και πολιτιστική τους ανάπτυξη. Έτσι, κατάφεραν στα έτη που ακολούθησαν να δημιουργήσουν έναν λαμπρό πολιτισμό, τα επιτεύγματα του οποίου εγκατέλειψαν το σημάδι τους σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.
