Στη γλώσσα μας, η λέξη “αποχωρητήριο” χρησιμοποιείται από το 1888 για να περιγράψει τον χώρο όπου γίνεται η αφόδευση και η ούρηση. Έχει συνώνυμα όπως τουαλέτα, μέρος, αφοδευτήριο, καμπινές, απόπατος, βεσέ, χέστρα. Ωστόσο, ο αποχωρητήριος είναι πολύ περισσότερο από ένα απλό αφοδευτήριο. Αποτελεί επίσης έναν χώρο αποχώρησης, μια ανάκληση. Στα αγροτικά σπίτια, συνήθως βρισκόταν έξω, πάνω από αυλάκια ή κατώγια, όπου σωρεύονταν οι κοπριές των ζώων. Αυτού του είδους τα αποχωρητήρια ήταν κοινά σε όλη την αγροτική Ευρώπη.
Σε ένα από τα βιβλία της, η Ανί Ερνό αναφέρεται στο αποχωρητήριο στο πατρικό της στη βόρεια Γαλλία, που βρισκόταν έξω από το σπίτι, πάνω από ένα ρυάκι. Ανάλογα, ο απόπατος στο αγροτόσπιτο του παππού του Πέτερ Χάντκε στην Αυστρία ήταν πάνω από τον στάβλο με τα ζώα. Ο κάθετος αγωγός του αποχωρητηρίου οδηγούσε την κοπριά που είχε καθίσει για την ανάγκη της στον σωρό. Κομμάτια εφημερίδας, κρεμασμένα από ένα καρφί στον ξύλινο τοίχο, χρησίμευαν για τη στοιχειώδη καθαριότητα, κυρίως κομμάτια από εφημερίδα στα σλοβενικά, καθώς ο παππούς του Χάντκε ήταν μέλος της σλοβενικής μειονότητας της Καρινθίας.
Στο δοκίμιο του “Ταξίδι μέσα από το αποχωρητήριο” που κυκλοφόρησε το 2012, ο Χάντκε δεν αναλύει τον χώρο ως αποχωρητήριο αλλά ως έναν τόπο στιγμιαίας απόσυρσης, αυτό το “επιτέλους μόνος”, ως έναν χώρο προσωρινής παραίτησης και σιωπής, που του επιτρέπει να επανέλθει στην κοινωνία με νέα έμπνευση και λόγο. Αυτό το βιβλίο είναι ένα από τα πέντε δοκίμια με τα οποία ο συγγραφέας αποκαλύπτει τον κόσμο στον εαυτό του και στους αναγνώστες του. Το κάνει με έναν εκκεντρικό και περίεργο τρόπο που μπορεί να θυμίζει ή να εκνευρίζει κάποιους. Όπως γράφει ο Χάντκε, “Προχώρα, σηκώσου, γύρισε πίσω στους άλλους, πολύσυλλαβε, γεμάτες λέξεις, πολυλογία”. Αυτή η εκφραστικότητα και η ευφυΐα έχουν γίνει το εμπορικό του σήμα.
Όπως αναφέρει η κριτικός λογοτεχνίας Πία Ράιναχερ, αυτή η ιδέα του “ήσυχου τόπου, της μεταμοντέρνας τουαλέτας που λειτουργεί ως τραμπολίνο και εκτοξεύει τον συγγραφέα από την ανούσια πραγματικότητα σε άλλους κόσμους είναι εκπληκτική! Πραγματικά, ο Χάντκε δημιουργεί μια προσωπική γεωγραφία από τουαλέτα σε τουαλέτα, από απόπατο σε απόπατο. Βλέπουμε τον συγγραφέα στην τουαλέτα του σπιτιού του στην Ανατολική Βερολίνο, όπου μεγάλωσε με τη μητέρα του και τον πατριό του. Ο Χάντκε πήρε το επώνυμο του πατριού του, Μπρούνο Χάντκε, και όχι του βιολογικού του πατέρα, που συνάντησε για πρώτη φορά όταν ήταν ενήλικος. Έπειτα, ακολουθεί ο απόπατος του αγροτόσπιτου του παππού του, ο καθολικός οικοτροφείο, το δημόσιο λύκειο της Καρινθίας, ένας σιδηροδρομικός σταθμός και το πανεπιστήμιο του Γκρατς. Κάθε μέρος έχει τη δική του ιστορία και τη δική του σημασία για τον Χάντκε.
Τον έχει συγκινήσει ιδιαίτερα η τουαλέτα ενός ναού στη Νάρα της Ιαπωνίας, που ήταν η πρώην έδρα των αυτοκρατόρων. Εκεί, μπορούσε να δει το φεγγάρι και μερικά αστέρια να αντανακλούν στη θολή γυάλινη πορτούλα του αποχωρητηρίου. Αυτό θύμιζε στον Χάντκε τις τουαλέτες με τις φινετσιανές λεπτομέρειες των αεροπλάνων, ιδιαίτερα εκείνη που βρισκόταν σε ένα σοβιετικό αεροπλάνο Ιλιούσιν που πετούσε από τη Μόσχα στο Ανατολικό Βερολίνο. Τον έλκυε το γεγονός ότι μπορούσε να βλέπει τον ουρανό και να ακούει το θόρυβο της ζωής έξω από τον αγωγό. Ως εκ τούτου, ο αποχωρητήριος στο ναό της Νάρα για τον Χάντκε δεν ήταν απλώς ένα καταφύγιο, αλλά και ένας τόπος ελευθερίας.
Η μετάφραση του Σπύρου Μοσκόβου μεταφέρει άψογα την γλώσσα του Χάντκε στα ελληνικά, που περιλαμβάνει δοκίμια και περιγραφές. Αν ενθουσιαστείτε με το “Ταξίδι μέσα από την τουαλέτα”, μπορείτε επίσης να αναζητήσετε και τα “Δοκίμιο για το τζουκμπόξ”, “Δοκίμιο για τον μανιταρομανή”, “Περί επιτυχημένης μέρας” και “Περί Κοπώσεως”.
