Η λέξη “Διχασμός” αναφέρεται στη διάσπαση της αδιαίρετης Χριστιανικής Εκκλησίας, η οποία συνέβη κατά κοινή παραδοχή το 1054. Αν και ο Διχασμός επηρεάστηκε από πολιτικούς, πολιτιστικούς και οικονομικούς παράγοντες, η βασική του αιτία δεν ήταν κοσμική, αλλά θεολογική. Οι Εκκλησίες της Ανατολής και της Δύσης διαφώνησαν για θέματα που αφορούσαν τις αξιώσεις της Παπικής εξουσίας και τη φράση “Filioque”. Εδώ και αιώνες προηγήθηκαν ορισμένες διαφωνίες που σιγά-σιγά τους απομάκρυναν. Αυτές αφορούσαν τον τρόπο διοίκησης της Εκκλησίας (με συμβουλευτικό σύστημα στην Ανατολή και μοναρχικό σύστημα στη Δύση), την ερμηνεία της Παράδοσης (Filioque) και κυρίως την τέλετη λατρείας (εικονομαχία, διαφορές στη νηστεία και την τέλεση των μυστηρίων, χρήση αγαλμάτων στις δυτικές εκκλησίες, αγαμία για τον κλήρο στη Δύση κ.α.). Ωστόσο, οι σχέσεις ανάμεσα στην Ορθόδοξη Ανατολή και τη Λατινική Δύση επηρεάστηκαν ακόμα περισσότερο από τις γενικότερες πολιτικές εξελίξεις, οι οποίες συνέβησαν κυρίως κατά τον 8ο αιώνα και οδήγησαν στην ανασύσταση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τους Φράγκους ως ανταγωνιστική δύναμη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η Ρώμη, που μέχρι τότε ήταν μέρος του Βυζαντινού Κόσμου, σιγά-σιγά έπεφτε υπό την επιρροή των Φράγκων, ιδιαίτερα από την εποχή του Καρλομάγνου. Από αυτήν την περίοδο, όλα τα στοιχεία για το λεγόμενο “Μεγάλο Σχίσμα” ήταν παρούσα και τα μόνα που έλειπαν ήταν οι αφορμές, οι οποίες δεν άργησαν να παρουσιαστούν. Οι δύο σημαντικές “αγκάθιες” που οδήγησαν στο Διχασμό ήταν οι Παπικές Αξιώσεις και ο όρος “Filioque”. Οι Παπικές Αξιώσεις συνίστανται στο γεγονός ότι ο Πάπας ισχυρίζεται ότι έχει προνομιακή θέση σε σχέση με τους άλλους τέσσερους Πατριάρχες της Ανατολής (Κωνσταντινούπολης, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων). Στη Δύση, υπάρχει μόνο μια μεγάλη επικεφαλής εκκλησιαστική έδρα που ισχυρίζεται ότι ιδρύθηκε από τον Απόστολο Πέτρο. Η Ορθόδοξη Ανατολή δεν αρνείται το προνόμιο της Εκκλησίας της Ρώμης, αλλά το εντάσσει στο πλαίσιο της Συνοδικότητας. Ο άλλος σημαντικός διχασμός αφορούσε τη φράση “Filioque”. Η διαμάχη είχε να κάνει με τη διατύπωση του Συμβόλου της Πίστεως για το Άγιο Πνεύμα. Το επίμαχο σημείο όπως το διατύπωσαν οι Σύνοδοι της Νικαίας και της Κωνσταντινούπολης και ισχύει ακόμα σήμερα στην Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν: “…και εις το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το Ζωοποιόν, το εκ του Πατρός εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον…”. Η Δυτική Εκκλησία προσέθεσε μια φράση “και εκ του Υιού” (Filioque στα Λατινικά), έτσι ώστε το Σύμβολο της Πίστεως να διαβάζεται σε αυτό το σημείο: “…και εις το Πνεύμα το Άγιον, το Κύριον, το Ζωοποιόν, το εκ του Πατρός και εκ του Υιού εκπορευόμενον, το συν Πατρί και Υιώ συμπροσκυνούμενον…”. Δεν υπάρχει σαφής γνώση για το πότε προστέθηκε αυτή η πρόσθετη φράση, αλλά φαίνεται να προέρχεται από την Ισπανία και να χρησιμοποιήθηκε από τους εκεί χριστιανούς ως προστασία απέναντι στην αιρετική διδασκαλία του Αρειανισμού. Οι Ορθόδοξοι απορρίπτουν τη προσθήκη του Filioque για δύο λόγους. Καταρχάς, τη θεωρούν ως θεολογικό λάθος και υποστηρίζουν ότι οποιαδήποτε αλλαγή στο Σύμβολο της Πίστεως πρέπει να γίνει μόνο με τη σύγκληση Οικουμενικής Συνόδου. Η πρώτη σημαντική σύγκρουση ανάμεσα στην Ανατολική και τη Δυτική Εκκλησία συνέβη το 857 με τη διαμάχη Ιγνατίου και Φωτίου για τον Θρόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Ο Πάπας Νικόλαος Β’, που παρενέβη στην διαμάχη, έθεσε θέμα Παπικών Αξιώσεων και ζήτησε να έχει λόγο στην εκλογή του Πατριάρχη. Η διαμάχη έληξε μετά από αμοιβαίες υποχωρήσεις το 869, αφού ο αυτοκράτορας Βασίλειος Α’ ο Μακεδών χόρεψε τον εκλεγμένο Πατριάρχη του Πάπα, Ιγνάτιο, προκειμένου να αποκτήσει την υποστήριξη του για να προστατεύσει τα συμφέροντα του Βυζαντίου στην Ιταλία, που απειλούνταν από τους Φράγκους. Ο επόμενος σοβαρός διχασμός, που οδήγησε σε ρήξη, συνέβη κατά την περίοδο της πατριαρχείας του Μιχαήλ Κηρουλάριου (1043-1059), ο οποίος επιχείρησε να ανταποκριθεί με αποφασιστικότητα στις προσπάθειες του Πάπα Λέοντος Θ’ (1049-1054) να επιβάλει εκκλησιαστικές καινοτομίες στις βυζαντινές επαρχίες της Νότιας Ιταλίας. Ο Πάπας, απαντώντας με αντίποινα, διέθεσε τον τίτλο του Οικουμενικού Πατριάρχη από τον Μιχαήλ και ζήτησε να υπόκεινται στην αρχή του οι Εκκλησίες της Βουλγαρίας και της Ιλλυρίας (σημερινή Αλβανία). Ο επόμενος βήματα ήταν ο αφορισμός του Πατριάρχη από τον Πάπα. Ο απεσταλμένος του Πάπα στην Κωνσταντινούπολη καρδινάλιος Ουμβέρτος προκάλεσε την οργή του Πατριάρχη πετώντας δημόσια το έγγραφο του αφορισμού στις 16 Ιουλίου 1054, πριν από την έναρξη της Θείας Λειτουργίας. Στη συνέχεια, ο Ουμβέρτος και η συνοδεία του αποχώρησαν από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό τη Ρώμη μετά από την είδηση του θανάτου του Πάπα Νικόλαου Β’. Όταν περνούσαν από τη δυτική πύλη της πόλης, ο Ουμβέρτος εκφώνησε τη φράση “Ο Θεός να δει και να κρίνει”. Ένας διάκονος προσπάθησε να τον πείσει να ανακαλέσει το έγγραφο του αφορισμού, αλλά ο Ουμβέρτος αρνήθηκε και πέταξε το έγγραφο στον δρόμο. Ο Μιχαήλ αντέδρασε αμέσως. Παρά τις επιφυλάξεις του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου, συγκάλεσε μια εθνική σύνοδο στις 24 Ιουλίου και ανέγνωσε τους αφορισμούς που είχαν καταρτίσει οι Παπικοί αντιπρόσωποί για την καταγγελία ή τη συμφωνία τους με το περιεχόμενο τους. Επιπλέον, ζήτησε από τους υπόλοιπους Πατριάρχες να αποδεχθούν την πρόταση της Συνόδου. Έτσι, καθιερώθηκε ο Αίωνιος Διχασμός ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση της Χριστιανοσύνης, ο οποίος σφραγίστηκε με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Μέχρι την Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1453, προσπαθήθηκε κάποιες φορές να επανενωθούν οι Εκκλησίες. Αυτές οι προσπάθειες αποτυγχάνουν, ωστόσο, λόγω των αξιώσεων του Πάπα και του εθνικιστικού κλίματος που επικρατεί στο Βυζάντιο. Οι σημαντικότερες προσπάθειες ήταν οι Σύνοδοι της Λυόν (1274) και της Φεράρας – Φλωρεντίας (1438-1445). Παρά το γεγονός ότι στις 7 Δεκεμβρίου 1965 ο Πάπας Παύλος ΣΤ’ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας ανακάλεσαν τους αφορισμούς του Πάπα Λέοντα Θ’ και του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου, ο Διχασμός εξακολουθεί να υφίσταται.
