Τον Ιανουάριο του 2017 έφυγε από τη ζωή η Πιερέττα Λορεντζάτου, μια ιδιοσυγκρασιακή σχεδιάστρια και δημιουργός υπέροχων κοσμημάτων, αλλά πάνω απ’ όλα μια ποιητική προσωπικότητα. Είχαμε μια ιδιαίτερη φιλία με την Πιερέττα – φιλία που διαμορφωνόταν μέσα από την επικοινωνία, τις λέξεις, τα γέλια και τις οξύτητες (χρησιμοποιώ προκλητικά αυτή την παλιομοδίτικη λέξη, γιατί ταίριαζε στην Πιερέττα). Κάθε φθινόπωρο ανεβαίναμε πάνω στον αρχαιολογικό χώρο του ναού της Αφαίας στην Αίγινα, όπου είχε κι αυτή ένα σπίτι, για να κάνουμε την αγαπημένη μας «σκανταλιά». Μπαίναμε μέσα στο μικρό μουσείο του αρχαιολογικού χώρου και η Πιερέττα έρριχνε λίγο νερό, από το μπουκαλάκι που είχε πάντα μαζί της, στα παλιά μάρμαρα που ήταν κομμάτια από γλυπτά. Έτσι, για λίγο, τα αρχαία χρώματα ξεπροβάλλανε μέχρι να στεγνώσει το νερό, ένα κόκκινο που θύμιζε τις παλιές ταβέρνες της Αίγινας και ένα λουλακί γαλάζιο. Γελούσαμε τότε με τις αβίαστες βεβαιότητές μας, όπως η βεβαιότητα των λευκών αρχαίων μαρμάρων που, φαίνεται, δεν υπήρξαν ποτέ – μια κατάσταση που μοιάζει με την ευθραυστότητα της ίδιας της ζωής. Όταν βγαίναμε από το μουσείο, απλωνόμασταν πάνω από το τεράστιο μωβ χαλί από κυκλάμινα που κάλυπτε τον αρχαιολογικό χώρο και που ευτυχώς συνεχίζει να τον καλύπτει κάθε φθινόπωρο
Αυτές οι λίγες σελίδες αποτελούν μία από τις πιο συγκλονιστικές περιγραφές, με λογοτεχνικούς όρους, της μετάβασης από την υγεία στην αρρώστια, την αργόσυρτη συνειδητοποίηση μιας νέας, άγνωστης κατάστασης. Αυτό το πέρασμα είναι ίσως ανάμεσα στις πιο τραγικές και ταυτόχρονα απελπιστικά απελευθερωτικές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, που ο Λορεντζάτος, μέσω της εμπειρίας του, τη μετατρέπει σε υψηλή τέχνη. Έτσι, ανάμεσα σε αυτήν τη γλυκόπικρη οδύνη, φαίνεται να γίνεται αντιληπτή η πραγματική ουσία της ζωής
Ένα ανέκδοτο κείμενο του πατέρα της Πιερέττας, Ζήσιμου Λορεντζάτου, με τίτλο «Ιογενής πνευμονία», εκδόθηκε από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ) παράλληλα με τον θάνατο της Πιερέττας. Ήταν ένα μικρό κείμενο, περίπου πενήντα σελίδων, αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, που περιέγραφε το αιφνίδιο και άναμπτυχτο πέρασμα από την υγεία στην αρρώστια. Ο Λορεντζάτος περιέγραφε σε αυτό το κείμενο μια ζωντανή μετάβαση, η οποία όμως είχε πολλά κοινά στοιχεία με το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο – αυτή την αναπόφευκτη πραγματικότητα που ο άνθρωπος δεν παραδέχεται ποτέ. Διάβασα αυτό το κείμενο εν μέσω της εμπειρίας του θανάτου της Πιερέττας. Ήταν σαν να μου στέλνει ο πατέρας της ένα κείμενο εις μνήμην της, το οποίο είχε κρατήσει απόρρητο στο αρχείο του, παρότι ήταν πολύ καλά δομημένο. Το κείμενο είχε μεταγραφεί από τον καλλιτεχνικό συνεργάτη του Λορεντζάτου, τη Σοφία Μπόρα, και ο Σταύρος Ζουμπουλάκης είχε προσθέσει υστερόγραφο και σημειώσεις. Το 2018, το βιβλίο “Ιογενής πνευμονία” κυκλοφόρησε εμπορικά και τώρα οι αναγνώστες μπορούν να το βρουν στα βιβλιοπωλεία. Τι συμβαίνει σε αυτό το μικρό βιβλίο;
Ένας άνδρας γύρω στα εξήντα περνάει ευδαιμονικά το καλοκαίρι του στο γενέθλιο νησί του. Το νησί δεν αναφέρεται όνομα, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι είναι η Κεφαλονιά, το ίδιο το νησί απ’ όπου καταγόταν ο Λορεντζάτος. Ο αφηγητής φτάνει κάθε μέρα στην αμμουδιά, διασχίζοντας πεύκα, θάμνους, συκιές, πικροδάφνες, λυγαριές και δεντρολίβανα, ένας φυσικός καθαρτήρας που σχηματίζει η φύση. “Το νερό όταν το βλέπεις κάτω από τους πόδους σου, καθαρά όπως πλατύ χαρτί… και γεμάτο από οπές… που οδηγούνε ποιος ξέρει πού… σε κρυφές, κοινωνικές και αυθόρμητες κατοικίες, σαν μοναστήρια” γράφει. Ο εξηντάχρονος άνδρας ζει τη δική του αιωνιότητα, ή ίσως τον αντίποδα της πραγματικότητας, όταν ο ήλιος ανακατεύεται με το αλμυρό νερό της θάλασσας, όπως στο στίχο του Ρεμπέτικου. Αλλά ξαφνικά, μια μέρα που ανέβαινε στο μονοπάτι, νιώθει τα πόδια του να κουράζονται. Μια λεπτομέρεια που δεν δίνει πολλή σημασία. Αλλά στην επόμενη μέρα, στη θάλασσα, αισθάνεται μια ξένη αίσθηση να ενθωρυβεί τη συνάντηση του νερού με το δέρμα του. Ξεκινά να αρρωσταίνει, σαν να διαβαίνουν μέσα του αγκάθια από φραγκόσυκα. Προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κατάστασή του με μέσα που του προσφέρει το νησί. Ωστόσο, τα αγκάθια γίνονται πιο αιχμηρά και η κατάρρευση είναι αναπόφευκτη. Αποφασίζει να επιστρέψει εσπευσμένα στην Αθήνα για να νοσηλευτεί σε νοσοκομείο, στη Σωτηρία, με διάγνωση “ιογενή πνευμονία”.
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έγραψε στο υστερόγραφό του ότι “ο Λορεντζάτος δεν ήταν τύπος που να εξομολογείται, δεν μιλούσε για την προσωπική του ζωή ούτε καν στις φιλικές συναναστροφές. Τον ενοχλούσε και η παραμικρή αρπακτική παρέμβαση προσωπικών στοιχείων στη λογοτεχνία […] “Τη ζωή τη ζεις, δεν τη γράφεις”, έλεγε και ξαναέλεγε ο Λορεντζάτος. Αυτό που γράφεις είναι μελέτες. Το να γράψει για τη ζωή του ήταν, κατά την άποψή του, μια πράξη προδοσίας”. Έχουμε την ευτύχια, λοιπόν, που ο Λορεντζάτος έκανε αυτήν την προδοσία και μετέφερε την εμπειρία του λογοτεχνικά, μετατρέποντας την σε τέχνη υψηλού επιπέδου.
Ο ποιητής Νίκος Παναγιωτόπουλος, που έφυγε από τη ζωή φέτος το καλοκαίρι, ήταν πολύ καλός φίλος με τη Πιερέττα Λορεντζάτου και “συνομιλητής” του Ζήσιμου. Επέλεξε την “Ιογενή πνευμονία” να είναι το πρώτο κείμενο μιας σειράς επτά θεατρικών αναλογίων που παρουσιάζονται στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος με τίτλο “Παραβάσεις/Αναγνώσεις”, που ξεκινούν την Κυριακή 29 Οκτωβρίου. Ίσως, επιλέγοντας αυτό το κείμενο του Ζήσιμου Λορεντζάτου, ο Παναγιωτόπουλος προέβλεπε το δικό του οριστικό πέρασμα. Μην χάσετε αυτό το κείμενο. Είναι μια σπάνια αυτοβιογραφική, αποκαλυπτική στιγμή του Ζήσιμου Λορεντζάτου μέσω της γλώσσας, της αλήθειας, του νοήματος και της αφήγησης.
