Γνωρίζουμε όλοι μας πόσο βαθιά ριζωμένες είναι οι λαϊκές δοξασίες στην κουλτούρα μας. Οι προλήψεις μας επηρεάζουν και μας “στοιχειώνουν”, περιβάλλοντας τις πράξεις και τις πεποιθήσεις μας. Οι δεισιδαιμονίες μάς δίνουν μια αίσθηση ελέγχου σε μια κοσμοθεωρία που συχνά φαίνεται αβέβαιη και απρόβλεπτη. Πώς και γιατί γεννιούνται αυτές οι προλήψεις και πώς επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία;
Ο ανθρωπολόγος και επιστήμονας Δημήτρης Ξυγαλατάς, Διευθυντής του Εργαστηρίου Πειραματικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, μας εξηγεί πώς οι αρχές της “μαγικής σκέψης” μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τη διαμόρφωση και την εδραίωση των προλήψεων. Η αρχή της ομοιότητας και εγγύτητας μας δίνει τη δυνατότητα να βρούμε συνδέσεις μεταξύ φαινομένων και αντικειμένων που φέρουν κοινά γνωρίσματα. Έτσι, ο κεραυνός συνδέεται με την επιφάνεια του καθρέφτη, καθώς και με τον φόβο που προκαλεί η καταιγίδα. Επίσης, η ομοιότητα μας με ένα αγαπημένο αντικείμενο, όπως ένα είδωλο, μας κάνει να πιστεύουμε ότι η υποτιθέμενη καταστροφή του μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για εμάς.
Η αρχή της μεταδοτικότητας μας επιτρέπει να μεταφέρουμε τις ενδότερες ιδιότητές μας μέσω της επαφής. Και εδώ βλέπουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όταν ζητάμε από έναν φίλο ή έναν άσχετο να καθίσει δίπλα μας σε ένα παιχνίδι με χαρτιά, με την ελπίδα ότι η τύχη του θα μας μεταδοθεί. Την ίδια λογική ακολουθούμε και με τα “γούρια” μας, τα αντικείμενα που θεωρούμε τυχερά. Αυτές οι πρακτικές μάς προσφέρουν έναν αίσθηση ασφάλειας και ελέγχου στον κόσμο που μας περιβάλλει.
Ωστόσο, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στην ερμηνεία μας των γεγονότων. Όπως επισημαίνει ο κ. Ξυγαλατάς, δεν μπορούμε να παραδέχονται κάθε φορά την αιτιότητα βάσει της ταυτόχρονης συμβολής δύο γεγονότων. Το γεγονός ότι φορούσαμε ένα μπλουζάκι όταν κέρδισε η ομάδα μας δεν αποδεικνύει ότι αυτό καθορίζει την έκβαση του παιχνιδιού. Πρέπει να αναγνωρίσουμε την τυχαιότητα των γεγονότων και να μην θέτουμε αιτιοκρατικές σχέσεις όπου δεν υπάρχουν.
Η ανάγκη ασφάλειας είναι η κινητήρια δύναμη πίσω από την πίστη μας σε γούρια και προλήψεις. Οι παραδοσιακές πεποιθήσεις μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά και παρέχουν ένα αίσθημα ασφάλειας στον κόσμο μας. Όταν βλέπουμε και άλλους ανθρώπους να πιστεύουν σε ένα συγκεκριμένο πράγμα, αυτό ενισχύει την πεποίθησή μας.
Παρόλα αυτά, πρέπει να θυμόμαστε ότι οι προλήψεις δεν πρέπει να αντικαθιστούν τη λογική και την επιστήμη. Η στρατηγική “καλύτερα ασφαλής παρά να το μετανιώσω” μπορεί να μας προσφέρει ένα προστατευτικό ασπίδα, αλλά δεν πρέπει να επηρεάζει την κρίση μας. Είναι σημαντικό να μην θέτουμε αβάσιμες πίστεις και να εξετάζουμε τα γεγονότα με ανοιχτό μυαλό και κριτική σκέψη.
Συνοψίζοντας, οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες που μας “στοιχειώνουν” αποτελούν μια αναπόσπαστη μέρος της κουλτούρας μας και προσφέρουν ένα πείσμα ψυχολογικής ασφάλειας. Ωστόσο, πρέπει να διαχωρίσουμε τις προλήψεις από την πραγματικότητα και να κρίνουμε τα γεγονότα με βάση τη λογική και την επιστήμη. Μόνο έτσι μπορούμε να βιώνουμε τη ζωή με ευχαρίστηση και ισορροπία.
