Σήμερα, 20 Μαρτίου 2024, στην Ελλάδα και για το βόρειο ημισφαίριο γενικότερα, γιορτάζουμε την εαρινή ισημερία, ένα φαινόμενο που σηματοδοτεί την έναρξη της άνοιξης για το 2024. Ωστόσο, συχνά ο αστρονομικός όρος “ισημερία” οδηγεί σε παρανοήσεις σχετικά με τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας. Παρά τη γενική άποψη ότι η εαρινή ισημερία σημαίνει ότι η ημέρα και η νύχτα έχουν ίση διάρκεια, στην πραγματικότητα, στην Ελλάδα η ημέρα είναι πιο μακριά από τη νύχτα. Η πραγματική ίση διάρκεια συνέβη λίγες ημέρες πριν, στις 17 Μαρτίου.
Προκειμένου να κατανοήσουμε το φαινόμενο αυτό, πρέπει να αναζητήσουμε τις ώρες ανατολής και δύσης του ήλιου. Εκπλήσσει το γεγονός ότι, για παράδειγμα, στο Ελληνικό της Αττικής, ο ήλιος ανατέλλει στις 6:28 και δύει στις 18:37. Αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατόν να θεωρείται ισημερία, όταν η ημέρα διαρκεί 18 λεπτά περισσότερο από τη νύχτα. Η απάντηση είναι προφανής: Εάν ο ήλιος ήταν ένα σημείο και η Γη δεν είχε ατμόσφαιρα, τότε θα είχαμε πραγματικά ίση διάρκεια ημέρας και νύχτας, όπως ορίζεται η ισημερία. Ωστόσο, εξηγεί ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ, Χαράλαμπος Βάρβογλης, λόγω της γεωμετρίας του ηλίου, ο οποίος είναι δίσκος και όχι ένα φωτεινό σημείο, η ανατολή και η δύση δεν συμβαίνουν άμεσα. Ανάμεσα στην ανατολή της ηλιακής δίσκου και την ανατολή του κέντρου του, υπάρχει ένας χρονικός διάστημας το οποίο μπορεί εύκολα να υπολογιστεί σε τόπους που βρίσκονται στον ισημερινό. Σε αυτές τις περιοχές, ο ήλιος ανατέλλει και δύει κατακόρυφα στον ορίζοντα, και ο χρόνος αυτός αντιστοιχεί σε περίπου ένα λεπτό. Ωστόσο, σε μεσαία γεωγραφικά πλάτη, όπως είναι η Ελλάδα, όπου το γεωγραφικό πλάτος είναι περίπου 40 μοίρες, αυτή η περίοδος είναι μεγαλύτερη και ανέρχεται σε περίπου 1,5 λεπτό. Καθώς η διαφορά μεταξύ ανατολής και δύσης είναι επίσης 1,5 λεπτό, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι κατά την ισημερία, η ημέρα στην Ελλάδα θα διαρκούσε 12 ώρες και 3 λεπτά, ενώ η νύχτα 11 ώρες και 57 λεπτά, με μια διαφορά 6 λεπτών.
Από την άλλη πλευρά, η διάθλαση του ηλιακού φωτός στην ατμόσφαιρα της Γης έχει επίσης έναν ρόλο στη διαφορά μεταξύ ημέρας και νύχτας κατά την ισημερία. Ο κ. Βάρβογλης εξηγεί ότι η ατμόσφαιρα της Γης διαθλά τις ακτίνες του ήλιου, κάνοντας τον ήλιο να φαίνεται ψηλότερα κατά την ανατολή από ό,τι πραγματικά είναι. Ως αποτέλεσμα, κατά την ισημερία, η ημέρα είναι 12 λεπτά μεγαλύτερη από τη νύχτα λόγω του φαινομένου αυτού. Με την προσθήκη και των δύο φαινομένων, της γεωμετρίας και της διάθλασης, προκύπτει η συνολική διαφορά των 18 λεπτών.
Μια πρόταση για την εαρινή ισημερία, προτείνει η δρ. Τίνα Νάντσου, επιστημονική συνεργάτιδα του Τμήματος Φυσικής του ΕΚΠΑ. Προτείνει να πραγματοποιηθεί το ιστορικό πείραμα του αρχαίου μαθηματικού Ερατοσθένη, που μπορεί να μας βοηθήσει να υπολογίσουμε την περιφέρεια της Γης. Το πείραμα αυτό, που πραγματοποιήθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ., επιτρέπει τον υπολογισμό της περιφέρειας της Γης με γεωμετρικό τρόπο. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για εκπαιδευτικούς σκοπούς, και οι ισημερίες και οι ηλιοστάσιοι είναι η ιδανική στιγμή για την υλοποίησή του.
Έτσι, ας γιορτάσουμε αυτήν την εαρινή ισημερία, γνωρίζοντας πλέον την ακριβή της σημασία και αποφεύγοντας τις παρανοήσεις που μπορεί να προκαλέσει ο αστρονομικός όρος. Ας επιστρέψουμε στις ρίζες μας και ανακαλύψουμε τη μαγεία της γεωμετρίας και της αστρονομίας που μας περιβάλλει.
